Türkiye Ermenileri Patrikhanesi

İstanbul’un Fatih ilçesinde yer alan Zeyrek Camii, Fetih sonrası camiye dönüştürülmüş yapılardan biridir. Yapı, Bizans devrinde, 1124 yılı civarında üç bitişik kilise ve çevresindeki yapılardan kurulu bir manastır şeklinde inşa edilmeye başlanmıştır. Bu manastırın adı Pantokrator Manastırı’dır. Üç bitişik kilise dışında manastırda hastane, kütüphane, yaşlılar için yurt, tıp okulu, eczane ve ayazma gibi bölümler bulunmaktaydı. Manastırda ayrıca çok sayıda imparator ve eşinin mezarı da yer almaktadır. Ancak manastırın bu birimlerinin çoğu günümüze ulaşmadan yıkılmıştır. Yapıların mimarının Nikeforos olduğu düşünülmektedir.

Latin işgali sırasında dönemin bu ünlü yapısında yer alan birçok değerli eşya Avrupa’nın çeşitli şehirlerine götürülmüştür.

Fetih sonrasında yapı medrese haline getirilmiş ve Osmanlıların İstanbul’daki ilk eğitim kurumu ortaya çıkmıştır. Yapının adı da medresenin ilk müderrislerinden olan Zeyrek [anlayışlı, uyanık, zeki] unvanlı Molla Mehmed Efendi’den gelmektedir. Medrese olmakla birlikte yapı cami olarak da kullanılmaya başlanmış, sonradan bir zaviyeye dönüştürülmüştür. Yapı Osmanlı döneminde geçirdiği depremler, onarımlar ve eklemelerle bugünkü halini almıştır.

Kaynak: Hayri Fehmi Yılmaz, “Zeyrek Kilise Camii”, DİA, c. 44, 2013, sayfa 377-378.