Efes

İzmir’in Selçuk ilçesi sınırları içerisinde yer alan Efes, dört bileşenden oluşan tarihsel-kültürel bir bölgedir. Bu bileşenler Çukuriçi Höyük, Ayasuluk Tepesi (Selçuk Kalesi, St. John Bazilikası, İsa Bey Hamamı, İsa Bey Camii, Artemision), Efes Antik Kenti ve Meryem Ana Evi’dir. Bu bileşenleri içeren Efes bölgesi, 2015 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınmıştır.

Bu bileşenlerden en bilineni Efes Antik Kenti’dir. Kentin tarihi M.Ö. 6000’lere kadar gitmektedir. Hititler döneminin ünlü kenti Apasas’ın, Efes’in önceli olduğu düşünülmektedir. Apasas, Efes bölgesinin bir diğer önemli bileşeni olan Ayasuluk Tepesi’nde yer alır. Bölgedeki ilk Yunan yerleşiminin ise o dönem bir liman kenti olan Efes’te M.Ö. 1050 yıllarında başlamıştır. Kent M.Ö. 560’ta Artemis Tapınağı çevresine taşınmıştır. Artemis Tapınağı M.Ö. 570 yılında yapılmıştır ve Dünyanın Yedi Harikası’ndan biridir. Bugün tapınağın çok büyük bir bölümü yok olmuş vaziyettedir ve geriye sadece birkaç sütun ve parça kalmıştır. Bugün gezdiğimiz, müze statüsündeki Efes ise Büyük İskender’in generallerinden Lysimakhos tarafından M.Ö. 300 yıllarında kurulmuştur. İyonya ve Roma dönemlerinde bölgenin en büyük kentlerinden biri haline gelen Efes, Romalıların Asya Eyaleti’nin başkenti olmuştur ve nüfusu 200.000’e ulaşmıştır. Bizans döneminde kent tekrar eski yeri olan Ayasuluk Tepesi’ne taşınmıştır.

Bölgenin Türklerin hakimiyetine girmesi 1330’da Aydınoğulları tarafından alınmasıyla olmuştur. Aydınoğulları Ayasuluk’u merkezleri yapmıştır. Bölge 16. yüzyıldan itibaren eski önemini yitirmeye başlamıştır.

Bölgedeki ilk arkeolojik kazılar 1869’da British Museum adına J.T. Wood tarafından yapılmıştır. Yine aynı kurum adına 1904’te başka bir kazı çalışması yapılmıştır. Bugün de kazılarını sürdüren Avusturya Arkeoloji Enstitüsü ise ilk kazı işlemine 1895’te Otto Benndorf’la başlamıştır. 1954’ten beri Efes Müzesi de ülkemiz adına kazı, restorasyon ve düzenleme çalışmalarını sürdürmektedir.

Efes bölgesinde yukarıda sayılanlar dışında, Ayasuluk’ta Hıristiyanlık için önemli bir dini mekan olan ve Hz. İsa’nın havarilerinden olup Yahya İncili’ni bu mekanda yazan Aziz Yahya (St. Jean) Kilisesi ile Hz. Meryem’in Hz. İsa’nın annesi olarak kabul edildiği 431 tarihli Ekümenik Konsülün gerçekleştiği yer olan Meryem Kilisesi bulunmaktadır.

Kaynaklar:

• https://izmir.ktb.gov.tr/TR-77418/efes-selcuk.html
• Büyükkolancı M., “Selçuk Ayasuluk Tepesi (Eski Efes) ‘Apasas’ mı?”,
• Batı Anadolu ve Doğu Akdeniz Geç Tunç Çağı Kültürleri Üzerine Yeni Araştırmalar, ed. Armağan Erkanal-Öktü, Sevinç Günel, Ulaş Deniz, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2008, sayfa 41-55.